Readers

Sunday, November 24, 2019

પ્રાણ થકી મને વૈષ્ણવ વ્હાલા ભક્ત કવિ -નરસિંહ મહેતા



પ્રાણ થકી મને વૈષ્ણવ વ્હાલા હરનિશ એને ધ્યાવું રે,
તપ તીરથ વૈકુંઠ-સુખ મેલી મારા વૈષ્ણવ હોય ત્યાં જાવું રે ... પ્રાણ થકી
અંબરિષ (રાજા) મુજને અતિઘણો વ્હાલો, રે ... પ્રાણ થકી
ગજને માટે હું ગરુ઼ડે ચઢી પળિયો,મારા સેવકની સુધ લેવા રે,
ઊંચ-નીચ હું કાંઈ નવ જાણું,મને ભજે તે મુજ જેવા રે ... પ્રાણ થકી
લક્ષ્મીજી અર્ધાંગના મારી,તે મારા સંતની દાસી રે, દુર્વાસાએ માનભંગ કીધો રે,
મેં મારું અભિમાન તજીને,દશ વાર અવતાર લીધો
અડસઠ તીરથ મારા સંતને ચરણે,,કોટિ ગંગા, કોટિ કાશી રે ... પ્રાણ થકી
સંત ચાલે ત્યાં હું આગળ ચાલું,સંત સૂએ તો હું જાગું રે,
જે મારા સંતની નિંદા કરે,તેને કુળ સહિત હું ભાંગુ રે ... પ્રાણ થકી
મારા રે બાંધ્યા વૈષ્ણવ છોડાવે,વૈષ્ણવે બાંધ્યા નવ છૂટે રે,
એક વાર વૈષ્ણવ મુજને બાંધે,તે બંધન નવ તૂટે રે ... પ્રાણ થકી
બેઠો ગાવે ત્યાં હું ઉભો સાંભળું,ઉભા ગાવે ત્યાં હું નાચું રે,
વૈષ્ણવ જનથી ક્ષણ નહીં અળગો,ભણે નરસૈયા સાચું રે ... પ્રાણ થકી
         નરસૈંયો એટલે ભક્તિ ,શ્રધ્ધા અને આધ્યાત્મ ની ટોચ  આપણા નરસિંહ મહેતાએ તેના તમામ પદોમાં શ્રી કૃષ્ણ ને સાક્ષાત કરી દીધા છે .પણ પ્રાણ થકી મને..’ -આ પદ કૈક વિશેષ છે.નરસિંહ અને અન્ય કવિઓ બધાં જ પદોમાં ભગવાન ને સંબોધીને લખે છે પણ પ્રસ્તુત પદ માં  નરસૈયા એ ભગવાન ને બોલતા કર્યા છે -કહોને ઈશ્વરની ભક્ત પ્રત્યેની ભાવના ને વાચા આપી છે.જેમ શ્રીમદ ભગવદગીતા  અન્ય ધર્મગ્રંથો કરતા એટલે વિશેષ છે કે  તે શ્રી કૃષ્ણ ના સ્વમુખે કહેવાય છે.-"તાદાત્મણ્યમ સૃજ્યાંમ્યહં -ત્યારે હું જન્મ લઈશ." તેવી જ રીતે આ પદ માં પણ શ્રીકૃષ્ણ કહે છે , " મેં મારું અભિમાન તજીને દશ વાર અવતાર લીધો રે .અને એની તાલાવેલી પણ જુઓને – તપ તીરથ વૈકુંઠ-સુખ મેલી મારા વૈષ્ણવ હોય ત્યાં જાવું રે
        જયારે સમાજ વર્ણભેદ ને લીધે વિઘટિત થતો જાય છે ,ત્યારે ભગવાને સ્પષ્ટ ભાષા કહી દીધું કે- મને ભજે તે જેવા મુજ જે  રે તમામ ભેદભાવ  વગર ,પોતાની જ સમકક્ષ મૂકી દીધો -'" યો મદ ભક્ત .."  'ભક્ત ભગવાન ને એટલો તો વહાલો છે કે ભક્ત માટે ભગવાન  બધું ન્યોછાવર  કરવા તૈયાર છે. "લક્ષ્મીજી અર્ધાંગના મારી,તે મારા સંતની દાસી રે," પ્રસ્તુત પદ દ્વારા નરસિંહ એ ભક્તિ ની ટોચના પરિણામ આપણી સામે મૂકીને, પડકાર આપ્યો છે અને ખાતરી પણ આપી છે.અને મજાની વાત એ છે આ વાત કહેનાર  સાક્ષાત્કાર નો સાક્ષી નરસિંહ છે.
        ભક્ત ની ઈશ્વર સતત કાળજી લે છે એ વાત ને પ્રતિપાદિત કરવા નરસિંહ એ ભક્તના પ્રત્યેક પગલાથી આગળ ભગવાન ને ચલાવ્યો છે-વી આઈ..પી .ની પાયલોટ કાર ની જેમ.! આવનારી સંભવિત પણ મુશ્કેલી ને  ભક્તના માર્ગ માંથી હટાવી દે.-' સંત ચાલે ત્યાં હું આગળ ચાલું……,’ ભક્ત  જાગતા હોય તો  એ કાળજી લે પણ 'સંત સૂએ ત્યારે હું જાગું'  -કહીને  ભગવાને  ૨૪*૭ ની બાંહેધરી આપી દીધી !
        એથી આગળ ભગવાનને  ખબર છે કે મારા ભક્ત ને તો ય સંઘર્ષ આવવાના છે ને એટલે ભક્ત ને નીંદનારા ને ખુલી ધમકી આપી ને ભક્ત ને પાકું આશ્વાસન આપ્યું.- જે મારા સંતની નિંદા કરે,તેને કુળ સહિત હું ભાંગુ રેસામાન્ય વ્યક્તિ દિન બ દિન આવતી નાની મોટી કસોટીમાં ઈશ્વર પ્રત્યે કાં તો  શ્રદ્ધા  ગુમાવી દેતો હોય કે ભગવાન ને કોસતો હોય છે .અહીં પંક્તિ માં તો -' પરિત્યાણાય સાધુનામ,વિનાશાય દુષ્કૃતામ | '-વચન બદ્ધતા વ્યક્ત કરી છે
          ભક્ત ની ભક્તિને કેટલી ઉત્ક્ટતા થી સ્વીકારે છે તે અહીં અભિવ્યક્ત છે. ભક્ત બેસી ને ગાવા માંડે  ત્યારે ભગવાન બેસવા પ્ણ  રોકાતા નથી ને ઉભા ઉભા જ સાંભળે છે અને જો ભક્ત ઉભા ઉભા ગાય તો કાનુડા ના પગ થનગનવા રોકાતા નથી ને   વહાલો નાચવા લાગે છે .મતલબ કે ભગવાન ,ભક્ત થી ક્ષણભર પણ વિભક્ત થવા માંગતા નથી! . વૈષ્ણવ જનથી ક્ષણ નહીં અળગો કહીને નરસિંહ  એ ભગવાન ને વાત વાત માં  રોમેરોમ થી  બાંધી લીધા છે.
        "મારો  વૈશ્નવ ,મને પ્રાણ થી યે વહાલો છે " એવું ભગવાન વતી કહી શકનારો નરસૈંયો, આપણું પ્રેરક બળ છે. શ્રદ્ધાના શિખર ની ટોચ તો  એવરેસ્ટ થી એ અનેક ઘણી ઉંચી છે. પ્રસ્તુત કાવ્ય જનસામાન્ય  ને ઈશ્વર હોવાની અને માનવ માત્ર તે માટે તે સતત ચિંતિત છે તેની પ્રતીતિ કરાવે છે. અંદરના શ્રદ્ધા દીપ ને વિશેષ પ્રજ્વલિત કરે છે.

Friday, November 8, 2019

ઉંડો ખરા પણ ડૂબો નહીં


               બગોદરા ના બાબુભાઇ ઓ બચુડો બારમા ધોરણ માં નાપાસ થયો.આમ તો બચુડો જન્મ્યો ત્યારથી બાબુએ તેને વિદેશ ભણવા મોકલવા ની મોટી મહત્વકાક્ષા બાંધી રાખેલી ,પણ બચુડો નાપાસ થયો. તોય  હજુ એ બાબુ એ તો પોતાનો સંકલ્પ ગમે તેમ પાર પાડવા નું નક્કી કરે જ રાખેલું.છે.ને બચુડાના  બારમા ના  બાર  પ્રયત્ન થયા .બચુભાઈ  રોજે રોજ ઊંઘે ત્યારે અમેરિકાની યુનિવર્સીટી ના સપના જોયા જ કરે છે.
          ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે વિદેશ જવું ,ખુબ સારી વાત છે.પણ લાયકાત વગર ની ઘેલછા વાળા મહાનુભાવો થી પણ દેશ ઉભરાય છે.અને જૂની ને જાણીતી કહેવત 'લોભિયા આગળ ધુતારા ભૂખે ન મરે' વારંવાર સાકારિત થાય છે .
         એક સમયે એક ગામ થી બીજે ગામ જવા ગાડું વપરાતું ને શહેર માં જવાનો તો એક ખાસ કાર્યક્રમ થતો .અને હવે જટુભાઈ નો જતીન ક્યારનોય જર્મની જવા કુદે છે.વૈશ્વિકરણ ના ફૂંકાતા જોરદાર પવન માં ભારત પણ એટલું જોર પકડી ને ફૂંકાય છે.ઉચ્ચશિક્ષણ ની ક્ષિતિજોને હવે સીમા નથી રહી.ખુબ સારી વાત છે. દરેક દેશ પોતાના શ્રેષ્ઠ કૌશલ્ય ને વહેંચે છે અને સમગ્ર વિશ્વ વિકસતું જાય છે.આટલી ઉત્તમ વાત માં પણ ક્યારેક આંધળે બહેરું કૂટાઈ જાય છે!
          ભારતમાં આમ પણ વિશેષ ગુણવત્તા યુક્ત સરેરાશ ઉચ્ચ શિક્ષણ નું પ્રમાણ ખુબ નીચું છે.ને બીજી તરફ દેખાદેખીમાં વિદેશ ભણવા જવાની દોટ પણ વિશેષ છે. સામાન્ય રીતે તો જે શિક્ષણ ભારત માં પ્રાપ્ત ન હોય કે ભારત માં તેવાં શિક્ષણ ની ગુણવત્તા નીચી હોય તો જ વિદેશ અભ્યાસ માટે જવું જોઈએ.પણ અહીં જે દેખાય છે તે કૈંક જુદું જ ચિત્ર છે. વિદેશ ઘુસવા માટે  શિક્ષણ નું માધ્યમ હથિયાર  બનાવવા માં આવે છે.મિત્ર નો પુત્ર ઉત્કર્ષ અહીં ભૌતિક વિજ્ઞાન માં અનુ સ્નાતક થયેલો.ઓસ્ટ્રેલિયા જઈને નામું શીખી ને હિસાબનીશ બન્યો.ને અહીં તેના પિતાએ ભૌતિક વિજ્ઞાન ના સંદર્ભ ગ્રંથો ગાંધીપુલ નીચે ની પુસ્તક બજાર આપી દીધા !  એ જ ઉત્કર્ષ ના મોટા ભાઈ ડો.જીગર  અમદાવાદ ના પશુ ચિકિત્સક .કુતરાના પ્રતિષ્ઠિત તબીબ તરીકે શહેરમાં મોટું નામ.કેનેડાનું ઘેલું લાગ્યું.ત્યાંની લાયકાત મેળવવા આઠેક વર્ષ થી પરીક્ષા આપે છે ને નાપાસ થાય છે. જીવન નિર્વાહ માટે કોન્ટ્રાક્ટરના ગોદામ માં ઈંટો ને કપચી નો હિસાબ રાખે છે . વાસ્તવિકતા એ છે ૭૫ ટકા થી વધારે ભારતીય ઉપરના  ઉદાહરણો જેવા જ છે.
         ડો..અબ્દુલ કલામ વિદેશ જતા લોકોને આ રીતે ક્રમ આપે છે. સૌથી ઉચ્ચત્તતમ એ લોકો છે ,જે વિશેષ અભ્યાસ અને સંશોધન માટે વિદેશ જાય ને તે પૂર્ણ કરી પાછા ફરી દેશ માટે તેનો ઉપયોગ કરે છે.બીજા ક્રમાંકમાં એ આવે જેણે સંશોધન વિદેશ માં કર્યું અને રહે પણ ત્યાં જ છે છતાં તેના સંશોધન નો સીધો લાભ તે દેશ ને પહોંચાડે છે.વળી વિદેશ ભણી ને વિદેશ માંજ સ્થાયી થાય તેને ત્રીજો ક્રમ અપાય તો દેશ માં જ ને દેશના નાણાં થી ભણી ને વિદેશ કમાવા જાય તે ચોથા અને છેલ્લા ક્રમ ને લાયક છે.આપણે ત્યાં ત્રીજા અને ચોથા ક્રમમાં આવતા વિદેશ પ્રેમીઓ ની તો અગણિત સંખ્યા મળે પણ પહેલા કે બીજા ક્રમના તો આંગળી ના વેઢે ગણાય તેટલા જ મળે
. ભારત વિકસતો દેશ છે. અને દેશ માં વેતનદર નીચા છે.વળી રૂપિયા નું મૂલ્ય પણ અન્ય પ્રતિષ્ઠિત દેશો ના ચલણ કરતાં નીચું છે એટલે વિદેશ ની ધરતી પર કલાક ના હિસાબે ભારત કરતાં વધારે કમાણી થાય છે અને એટલે જ વિદેશ જવાની ઘેલછા દિવસે ને દિવસે વધતી ચાલે છે.પરંતુ દેશ માં જ રહી ને ઉપલબ્ધ  પદવી લેવા 'વિદેશી પદવી 'લેવા ના  બહાને વિદેશ જવુંને પછી ત્યાં જ રહી કમાવું , એ તો મારા અંગત મતે દેશ સાથે છેતરામણી અને સ્વાર્થ વૃત્તિ  જ કહેવાય. આ રીતે પદવી મેળવનારા ત્યાં જઈને શું કરે છે તે કેટલાએ પૂછયું કે કેટલા ભારતીય વિદેશી ઓ ને સાચો જવાબ આપ્યો? અહીં થી નિશિત એ   ઓછા ગુણ થી બારમા ધોરણ પાસ કરી ને દક્ષિણ ભારત કોઈ સ્વનિર્ભર હાટડી માં ફિઝિયોથેરપી ની સ્નાતક ની પદવી લીધી .તેમાં અનુસ્નાતક કરવા અમેરિકા ભણી ....અત્યારે ત્યાં 'કુરિયર બોય ' ગૌરવ વંતુ  નું સેવા કાર્ય કરે છે !આવાં તો સેંકડો નહિ હજારો ઉદાહરણ મળી આવશે. ઘેલછા તો એટલી હદે છે કે કમાવું જ અગત્ય નું છે ,શું કરીને કમાવો છો તેનું કોઈ મહત્ત્વ છે જ નહિ!  યાદ આવે છે એક સંવાદ ---'યહ  જીના,ક્યાં જીના  હૈ યારો ' 
        બિલાડી ના ટોપ હવે જંગલ ને બદલે શિક્ષણ જગત માં ફૂટે છે. અને તેને કારણે પાન ના ગલ્લા ઓ કરતાં પરદેશ ભણવા જવા ની સુવિધા કરી આપનારા ની દુકાનો જોવા મળે છે. વિદેશમાં કેટલા વિશ્વવિદ્યાલયો અને કેટલી કોલેજો માન્યતા પ્રાપ્ત છે તે તો તેમને ય ખબર નથી .એ લોકોને બકરા થી કામ છે ! હકીકત એ છે કે વિદેશ જવા ની ભરમાર માં કેટલાય યુવાનો માતાપિતા ની પરસેવા ની કમાણી નો દુર્વ્યય કરી ને કે પછી મોટાં દેવાં નો બોજ ઉભો કરીને પોતાની સ્થિર જિંદગીમાં જાતે જ અગવડ ઉભી કરે છે. પરિણામ શૂન્ય થી નીચે ઋણ માં આવે છે.
      તારીખ ૬ ઠ્ઠી મેં ના એક વર્તમાન પત્ર ચોંકાવનારો અહેવાલ જાણવા જેવો છે. 'અમેરિકાની ૧૦૦ થી વધારે કોલેજ ના ૪૫ ટકા છાત્રો અડધા ભૂખ્યા સૂએ છે .મોટા ભાગનાને  મોંઘું  શિક્ષણ પોસાતું ન હોવાથી બે પાર્ટ ટાઈમ જોબ પણ ભણવા સાથે કરે છે! 'ઘર બાળી ને તીરથ કરવું' તે  આનું નામ .
        ભારતમાં અપ્રાપ્ય હોય તેવો ઉચ્ચ અભ્યાસ કરવા મર્યાદિત સમય માંટે  કોઈ યુવાન જાય તે ખુબ આવકાર્ય છે .પણ મોટા ભાગે બને છે તેમ કેવળ અને કેવળ  માત્ર પૈસા માંટે જ જે યુવાનો જાય છે તે બિલકુલ અનુચિત જ છે. અર્થશાસ્ત્રમાં વળતર ને બે દૃષ્ટિકોણ થી જોવાય છે .પરિમાણત્મક અને ગુણાત્મક .સંખ્યા માં થતો જોઈ શકાય તેવો દેખીતો ફાયદો પરિમાણાત્મક છે .યુવાનો વિદેશ જઈને દેશમાં મળનારા વળતર કરતા બે અઢી ગણું કમાઈ લે છે.પણ બદલામાં તે ખુબ ઘણું ગુમાવે છે. તેનો હિસાબ માંડતો જ નથી
      .સાઈઠ નો દાયકો પૂરો કરી ગયેલા પંકજ ભાઈ લિફ્ટ વગરના ફ્લેટમાં ત્રીજા માળે રહે છે .એક ના એક દીકરા  મેઘલ પોતાની કમાણી તો અમેરિકા માં મકાન લેવામાં જ વાપરી છે. દસેક વર્ષ થી તે ભારત આવ્યો જ નથી ને અમેરિકા માં બંને જણ નોકરી કરતાં હોઈ , નાના બાળક ને  સાચવવા માબાપને બે વાર બોલાવીને ,તેમને વિદેશ સફર કરાવી દીધા નો સંતોષ માની લીધો..શિક્ષક રણછોડભાઈ ને ગળાનું કેન્સર થયું .સારવાર થી આંશિક ફાયદો  થયો.કેન્સરે ફરી ઉથલો માર્યો. ઓછી રજા ના બહાને એક નો એક પુત્ર સુનિલ બાર વર્ષ માં બે વાર ખબર  કાઢી ગયો અને પિતાના અંતિમ શ્વાસ વખતે હાજર નહોતો.અમદાવાદ ની કાલુપુર બજાર ના દલાલ દીપકભાઈ નો વિશાલ બી.કોમ. થઈને વિદેશ ભણવા બહાને ગયો.ભાગીદારની ગદ્દારીમાં દીપકભાઈ અસ્થિર મગજ ના થયા અને આખરે પુત્ર વિશાલ ની ગેરહાજરીમાં વિદાય થયા. ..આવા અનેક મેઘલ ,સુનિલ કે વિશાલ આપણી આસપાસ છે જ. 
       પાંચ વર્ષે પાંચ લાખ વધારે કમાય .મૉટે ભાગે તો ભૂખ્યા રહીને કે અગવડ ભોગવીને બચાવેલા હોય.અને પછી સારે માઠે પ્રસન્ગે પાંચ વર્ષમાં એક વાર પરિવાર સાથે દેશ માં આવે ને ચાર લાખ વિમાન ટિકિટ ના થાય .સરવાળે બચે શું ?  અહીં કેટલું વિશેષ ગુમાવે છે અને ગુણાત્મક નુકસાન ભોગવે તેનો હિસાબ તો તે  આંખ આડે આવી ઉભેલ પાઉન્ડ કે ડોલર ને લીધે ન જ કરી શકે.
            વિસ્તરતી ક્ષિતિજ ને આંબવા યુવાન પાંખ પસારે તે આવશ્યક અને ઇચ્છનીય જરૂર છે જ. વિશેષ માં એક ખુબ ખાનગી વાત કહેવાની .ભૂરિયાના ના ભૂરાં મગજ કરતાં ભારતીય યુવાનો ના દિમાગ ભારે તેજસ્વી છે.વિશ્વ ની સિલિકોન સીટી પર પ્રભુત્વ તો ભારતીયનું ને એમાંય મૉટે ભાગે ગુજ્જુ યુવાનો નું છે.પણ આ વાત અપને -યુવાનોએ યાદ રાખવા ની છે.આખરે તો જન્મભૂમિ ઋણ અને  ઘરતી છેડો ઘર -એ વાત સમજુ યુવાન ને સમજાવવા ની ન  હોય.આજ ના યુવાન અને તેના વાલી એ બે વાત યાદ રાખવા જેવી છે .ભારતીય સંસ્કૃતિ માં પહેલી એ કે પૈસો જ સર્વસ્વ નથી .પરિવાર ,સમાજ અને આનંદપૂર્ણ ,ભાવના અને લાગણી ભરપૂર જીવન એ જ સાચી સમૃદ્ધિ છે. ને બીજી વાત ભારતમાતા ને આવતીકાલે જો વિશ્વ શિખરે બેસાડવા હશે તો તે મહા કાર્ય માત્ર અને માત્ર તેજસ્વી યુવાનો  જ કરી શકશે, એ વાત નિઃશંક છે.
         ડો. હરગોવિંદ ખુરાના અને અર્થશાત્રી અમર્ત્યસેન ને નોબેલ પારિતોષિક જરૂર મળ્યાં  ગૌરવ લઈએ,પણ તેમણે તે ભારત બહાર રહીને જ યશ તો અન્ય દેશ ને આપ્યો. મિલાઇલ્સ મેન ડો.અબ્દુલ કલામ પણ આખરે દેશ સમર્પિત જ થયા અને.ગુજરાતના પનોતા પુત્ર  ડો. એચ.એલ. ત્રિવેદી દેશમાં જયારે ડાયાલીસીસ ના ગણ્યા ગાંઠ્યા ઉપકરણો હતાં  ત્યારે આ મહામાનવે  વિદેશમાં કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટ ની સઘન તબીબી તાલીમ લીધી.પણ  રાજ્યની પ્રથમ અદ્યતન કિડની હોસ્પિટલ તો ગુજરાત -અમદાવાદ માં જ સ્થાપી! ક્ષિતિજ ની પેલે પાર જઈને સૂરજનું અનેરું તેજ જરૂર પામીએ પણ તે અજવાળું આપણા જ ઘર ને ન પ્રકાશે તો શા કામ નું  ?