યાત્રા-૨ બાળપણ ની વાતો બે .

 

                યાત્રા-૨               બાળપણ ની વાતો બે .

            વિશ્વમાન્ય ગ્રંથ શ્રીમદ ભગવદગીતાનો જન્મદિવસ 'ગીતા જયંતિ'. ચમકારાની ઠંડીના નવેમ્બરની સત્તાવીસમી તારીખ .કચ્છના નાનકડા શહેર મુન્દ્રામાં માતા મંજુલબેનની કુખે મારો જન્મ.સંતાનોમાં છઠ્ઠું સંતાન. મહિનાના વીસથી વધારે દિવસની પ્રવાસની વ્યસ્તતા પણ , આજે પિતા લક્ષ્મીલાલભાઈ આજે ઘેર હતા.એટલે સૌની ખુશી બેવડાઈ ગઈ. દિવસ ને રાત ઘરના સૌ  ને પાડોશી કોકિલા,કે નીના જેવા ના , કોઈની કાખમાં તો કોઈની આંગળીએ મોટો થતો ચાલ્યો..પિતાની બદલીપાત્ર સરકારી નોકરીને  લીધે,  ઘણા ગામના પાણી પીવરાવવાનું નક્કી હતું.

       એટલે ભુજપુર નામના નાનકડા ગામમાં આજે સવારે બાજુવાળા નાગશ્રીબેનને ઘેરથી કેળાનો સુંડલો આવ્યો.આજે મને શાળાએ મોકલવાનો હતો.આચાર્ય રસિકભાઈ ઓઝા એ પૂછયું ,"નામ " કાલાઘેલા ઉચ્ચારમાં ઉત્તર.. આંકોડી ને બાળપોથી તો ભુંજપુર થયાં પણ ત્રીજું ધોરણ પાછું મુન્દ્રા .અરે ,અહીં તો વર્ગ શિક્ષિકાબહેન ઈન્દિરાબહેન !  ‘ઓહ ,મહિલા પાસે તે ભણાય ?’-  થઇ આનાકાની .છેવટે ઉકેલ આવ્યો કે હાજરી, ત્રીજા ધોરણ માં ને બેસવું મોટાભાઈ અરુણભાઈ સાથે ચોથા ધોરણ માં,કારણકે ત્યાં ગંગારામભાઈ સાહેબ હતા!  પણ અહીં વર્ગમાં ચાલે ચોથા ધોરણનું ને એટલે ઘેર મહમદ હુસેન ઝેરીયા સાહેબ આવે.સરળ સ્વભાવ ને કલા ઉપાસક ઝેરીયા સાહેબ સમય મળે એટલે જૈન મંદિરોમાં સ્તવન ગાવા -હાર્મોનિયમ લઈને જાય ! અભ્યાસ આગળ ચાલ્યો ઘરમાં અત્યારથી હોશિયારની છાપ બેઠી. નાનકડું બીકણપણું યાદ છે -તે વખતે કોઈ કંપનીની વિજ્ઞાપન માટે  ગામમાં બજાણીયા આવેલા  .ઊંચી લાકડી પર ચડીને રસ્તા પર ફરતા .આપણું શાળાએ જવાનું બંધ.  જવાબદારી ઝેરીયા સાહેબે લીધી. રોજ ઘેર તેડવા આવવાનું ને પાછા મુકવા પણ!

           પિતાશ્રીનો બદલી દોર. જન્મસ્થાનને અલવિદા ને ભુજ આગમન..શાળા,શિક્ષકોને મિત્રો ,બધું જ નવું .વાણીયાવાડ શાળાના ચોથા ધોરણના વર્ગશિક્ષક અબ્દુલ ગની સાહેબને અઠવાડિક પરીક્ષા લેવાની ટેવ  શનિવારની પરીક્ષાનું સોમવારે પરિણામ જાહેર.  ક્રમવાર ગુણ બોલતા જાય ,પણ મારો નંબર જ ન આવ્યો ! બધાના ગુણ અપાઈ ગયા પછી મને ટેબલ પાસે બોલાવ્યો ને ખખડાવવાનું ચાલુ ," આટલી ગંભીર ભૂલ  ન ચાલે .બેદરકારી કદી ન ચલાવી લેવાય  .ભવિષ્યમાં આવું ન થવું જોઈએ "- ખુબ જ સંભળાવ્યા પછી ઉત્તરવહી હાથમાં આપતાં કહ્યું કે ‘આ બધું તને એટલે કહ્યું કે તારા પચાસ ગુણ માંથી એક ગુણ કપાયો છે !"

       વર્ગના સુલેખન સ્પર્ધા થઇ. બરોબર યાદ છે કે જીવનમાં પહેલી વખત પેન્સિલ ( ત્યાં સુધી માટીની પેન ! ) હાથમાં લીધી  .પ્રથમ નંબર આવ્યો ને જીવનનું પ્રથમ ઇનામ " બાપુના સંભારણા ,લેખક રંભાબેન ગાંધી " પુસ્તક  ભેટ મળ્યું  .વચ્ચેથી એકાદ વર્ષનો એક કૂદકો નાનકડાં ગામ માનકૂવામાં મારીને પાછી વાણીયાવાડ .મિત્રો,શિક્ષકો થોડા બદલાયા. આચાર્ય શ્રી ભૂજંગીલાલભાઈ પછી આવેલા શ્રી હસનભાઈ જમાદારના નવા પ્રયોગ.'અભ્યાસ વર્તુળ'થી વ્યક્તિગત ગુણવતાની મિત્રોમાં પરસ્પર વહેંચણી નો સુખદ અનુભવ આજે પણ યાદ છે.એકવાર રજા સમયે એક શિક્ષકે ,વિદ્યાર્થીને શાળાનું મુખ્ય ઘડિયાળ જોવા મોકલ્યો .દરવાજા પાસે મારી બેઠક આવતી હોઈ ,પાછા આવેલા વિદ્યાર્થીને મેં પૂછ્યું ,'કેટલા વાગ્યા?'- શિક્ષકમાં દુર્વાસા પ્રવેશ્યા ને કહે ,'ઘડિયાળ મેં પુછાવ્યું હતું કે તે ?' પ્રાથમિક શાળા છૂટીને કિશોરાવસ્થા નો કલશોર આંગણે આવી શરુ થયો  .

યાત્રા -૧

 

            * પ્રસ્તાવના ;-  પ્રત્યેક માણસ સ્વીકારે કે ન સ્વીકારે તેની ક્ષણે ક્ષણ ઈશ્વર જ નક્કી કરે છે. અલબત્ત અન્ય જીવસૃષ્ટિ કરતા વિશેષ બુદ્ધિ અને વિચારશક્તિ આપીને  મોટો ઉપકાર અને પ્રેમ જરૂર માણસ પર કર્યા છે જ.અને તેનો ઉપયોગ કેમ કરવો તે ચોક્કસ માણસના હાથમાં પણ આપ્યું છે.છતાં લગામ તો પોતાના હાથમાં જ રાખી છે.પૂર્વ જન્મના અને આ જન્મનું ગર્ભિત સત્ય માણસ સામે મૂકીને નસીબ નામનું પત્તુ મૂકી ને ઈશ્વરે હોશિયારી બતાવી છે તો શ્રધ્ધાના અડગ શસ્ત્રથી ગમે તેવો જીવન સંઘર્ષ પાર કરી જાય .બીજી તરફ હાથ,પગ ને અક્કલ આપી ને ‘તારો રસ્તો તું નક્કી કર’- તેવો પડકાર એણે આપણી સામે મુક્યો છે.

       પ્રસ્તુત કથાનું નામ એટલે જ ‘યાત્રા’  રાખ્યું છે કારણકે તેના સહારે જ અને પોતાના પગે ચાલીને જીવન પસાર કરીને ગંતવ્ય,તો આખરે એ જ છે.  આ કથા આત્મકથા નથી,છતાં ‘છે’. લગભગ પ્રત્યેકના જીવનમાં અવનવા પ્રસંગો આવતા જ હોય છે .કેટલાક ચમત્કારિક હોય તો કેટલાક પડકાર રૂપ હોય. ક્યાંક ખુબ પ્રયત્ન પછી નિષ્ફળતા જ મળે તો કોઈ સમસ્યા ક્યારેય ન ઉકેલાય..કેટલીક મહેચ્છાઓ પૂર્ણ કર્યા વગરની રહી જાય તો ક્યારેક તો  સાવ  ન ધારેલું અનાયસે ખુબ જ ગમતું હોય તેવું ઓચિંતું બની જાય.અહીં જે લખ્યું છે તેવું ઘણાના જીવનમાં બન્યું જ હશે મેં લખ્યું છે એટલું.

             અહીં  મોટા ભાગના પાત્રો અને પ્રસંગો સાચા છે.ક્યાંક લખાણની પ્રવાહિતા કે રસ રુચિ  જાળવવા કશુક ઉમેરેલું હશે.તો ક્યાંક પ્રસંગનું મૂલ્ય અભિવ્યક્ત કરવા કાલ્પનિક તત્ત્વ થોડું  વિસ્તાર્યું પણ હશે .એટલે જ તેને આત્મકથા કહેતો નથી.સદ્નસીબે માતાપિતા,સહ ધર્મચારીણી ,અને સમગ્ર પરિવારના સભ્યો અને  મિત્રો,સહૃહદયીઓ  સહીત એટલા તો ઉમદા પાત્રો જીવનમાં મળ્યાં છે કે મારાં જીવનના તમામ ચમત્કારોના એ જાદુગરો છે.અને એ બધું આપનાર ઉપરના જાદુગરને પણ ભૂલવા જેવો નથી.

        વ્યક્તિગત રીતે, અનુભવે એટલું સંપૂર્ણ માનતો થયો છું કે જેટલી શ્રદ્ધા વધુ જીવનમાં તેટલા ચમત્કાર વધારે..અહીં અંધશ્રદ્ધા ,બાધા આંખડી કે એકટાણા,ઉપવાસની વાત નથી.ભગવાન પાસે અપેક્ષા કે માંગણીથી જવાની વાત નથી .એ જ કે એ આપણો હિતેચ્છુ છે  અને સારું જ કરશે. જેટલી પ્રબળ શ્રદ્ધા તેટલું સબળ ફળ .પૂરો અને પ્રામાણિક ,શુદ્ધ બુદ્ધિ સાથેનો પુરુષાર્થ આપણો અને પૂરું પરિણામ એનું.. એ જ સાચો અને સરળ જીવનનો રસ્તો .

         શા માટે હું આ કથા લખવા  જઈ રહ્યો છું ?  પહેલી વાત સ્વાંત સુખની ,બીજી વાત સુખના સ્મરણ વાગોળવાની અને ઈશ્વર અનુભૂતિ વધારવાની અને ત્રીજી એક કામની વાત..દરેક ઘરમાં, નવી પેઢી પાસે બેસીને સાંભળવાનો સમય જ નથી..કારણોમાં નથી જવું .સૌ દોડતા દોડતા જીવે છે. એટલે નવી પેઢી આનંદ ,ગૌરવ અને કદાચ અનુભવ લઇ શકે  એ આ લખવાનો ખાસ હેતુ છે. હું તો માનું કે દરેકે લખવું જોઈએ. અનુકૂળતા અનુસાર અને કોઈપણ સ્વરૂપે ,પણ થોડું આપતા જઈએ.-કહેતા જઈએ.અને આત્મ સંતોષ લેતા જઈએ.

         આઈસ્ટાઈનના નામે ચડેલું ગાંધીજી માટેનું ,એક વાક્ય  જાણીતું છે કે ," નવી પેઢી એવું માનવા તૈયાર નહિ થાય કે આવો મહામાનવ પેદા થયેલો " આપણી બાબતમાં કોઈ એવું કહેશે તો નહિ જ પણ એ બહાને આપણા 'સત્ય ના પ્રયોગો 'કહેવાનો આનંદ તો લેતા જઈએ.!

એક ખાસ વાત ,અહીં માત્ર પ્રસંગો જ હશે .બધા પ્રસંગ તેના સમયક્રમમાં ન પણ હોય..લખવી ગમશે તેવી ઘટના ઉમેરતો જઈશ.

 

કરુણાંતિકા -- જે રૂંવાડાં ઊભાં કરે

 

કરુણાંતિકા   --  જે રૂંવાડાં ઊભાં કરે

ઘટના જે સત્ય છે. સરકારી નિગમમાં એક કારકુન ,તેના નિવૃત્તિકાળથી એકાદ વર્ષ પહેલાં  કોઈ હિતશત્રુ કે વચેટિયાના પાપે બે -પાંચ રૂપિયાની લેવડ દેવળમાં સરકારી ચોપડે ચડી ગયો..નિવૃત્તિ હક્કો અટવાયા દાવો તો નિયમમુજબ લાંબો જ ચાલે .જિલ્લા અદાલતે તેને  નિર્દોષ જાહેર કર્યો .અંહી થી જ કરુણાંતિકા શરુ થાય છે . જિલ્લા અદાલતે તો નિર્દોષ જાહેર કર્યો પણ સરકારી નિયમ અનુસાર વડી અદાલતમાં અપીલ અનિવાર્ય એટલે  મામલો આગળ .બે વર્ષ ,પાંચ વર્ષ ,સાત વર્ષ  .... સહુ જાણે કે  ભારણમાં અદાલતના કેલેન્ડરના પાના પથ્થર બની જતા હોય છે  કાળદેવતાની ક્રૂરતા તો  જુઓ કે જેના પિતાએ અદાલતના ઉચ્ચ કારકુન તરીકે જિંદગી આખી વિતાવીને, હજારો લોકોની તારીખ સાચવી ,એનો જ પુત્ર ,નિવૃત્તિ પછી પણ નિર્દોષ પુરવાર થવા માટે તારીખના વલખાં  મારે!  અતિ નિષ્ઠાના મહોરાધારી એક ન્યાયમૂર્તિએ જ્ઞાતિબંધુના નામે " નોટ બી ફોર મી " કરી ઠેલ્યો ને  કારકુનની કઠણાઈ ,તે તેમના વકીલને કોરોના ભરખી ગયો .

           થાકેલો ,લડતો કારકુન પોતે હાઈ બીપી અને ડાયાબિટીસનો દર્દી બની ગયો એન્જીયોગ્રાફી કરાવી ( જાણવા મુજબ સરકારી નિગમમાં પેંશનર માટે કોઈ તબીબી સુવિધા જ નથી )  કસોટીની હદ આવી જયારે પત્નીને મોટી પથરીનું નિદાન થયું  અને બે થી ત્રણ વખત કઢાવ્યા પછી ફરી ને ફરી ,એટલે સુધી કે કિડની જોખમમાં મુકાઈ  .ચારેક વખત મોટા શહેરોની મોટી હોસ્પિટલના ઉંબરા ચડવા પડ્યા  એક જ દીકરી ,જે  પરણી  બે ઘર ( શ્વસુર ને પિતા ) નો ચિંતા ભાર વેંઢારે . અને કારકુન પણ સંઘર્ષોનાં ડુંગરાઓ ચડતો રહે ,હાંફતો રહ્યો-થાકતો રહ્યો સોશિયલ મીડિયાના સધિયારે સમય પસાર કરતો રહ્યો .દરેક સ્વજન ની ટપાલને હોંકારો દઈને હાજરી પુરાવે  .

         વિશ્વ આખાને .હલબલાવી નાખનાર કોરોના તો ગીધ દૃષ્ટિથી શિકાર શોધે જ જાય છે. થયા શરદી-તાવ રિપોર્ટ પોઝિટિવ . દવાખાને દાખલ થઈને સ્વજનોને ફોન કર્યા," ઓક્સિજન ચડાવ્યો છે ને ચાર દિવસે  રજા આપશે .ચિંતા ન કરશો “  સહુ વિચારતાં હતાં કે હોસ્પિટલમાંથી રજા મળશે એટલે ખબર પૂછશું  .આજે સવારે  ' વોટ્સ એપ ' તેની ગેરહાજરીને લીધે પડેલો ધ્રાસ્કો સાચો પડ્યો  .નિકટ સ્વજનનો ફોન આવ્યો ,"એ વિદાય લઇ ગયો "

        જીવન સંઘર્ષ છે -મૃત્યુ નિશ્ચિત્ત છે  પણ આ બંનેની પરાકાષ્ટા અસહ્ય હોય છે . એમાંય માનવ નિર્મિત સંઘર્ષો  વધારે પીડાદાયક બને .માનવ નિર્મિત કાયદાઓ -જડતાઓ પાસે કોઈનું જીવન સુધારવાની તાકાત છ કે નહિ તેની ખબર નથી પણ આવા કાયદા-નિયમો મૃત્યુ તો નથી જ સુધારી શકતા .જેમના હાથમાં સતા ,અધિકાર ,ઈલાજ હતા તેઓ તો કશુંય ન કરી  શક્યા  પણ  આપણા શબ્દોની  શ્રદ્ધાંજલિથી એ નિર્દોષ ,પુણ્યાત્માને  કૈક શાંતિ પરમાત્મા આપશે જ અસ્તુ

 ( નોંધ ;- નામ ઉલ્લેખ એટલે કર્યો નથી કે કોઈ તંત્રને સીધો ડંખ વાગે } ૐ શાંતિ !

દિનેશ માંકડ ,અમદાવાદ