યાત્રા -9 --આંસુના અવતાર બે

 

           યાત્રા -9    --આંસુના અવતાર બે 

      ' હવે આપણે તરત સુપાત્ર શોધવું પડશે '- યથા સમયે પ્રત્યેક માતાપિતાના મુખમાંથી નીકળતા શબ્દો અમારા ઘરમાં પણ નીકળવાના શરુ થઇ ગયેલા પિતાશ્રીના નિકટનાં બહેન ભાગીરથીબહેન માંડવી આવ્યાં ને ભાઈને મળવા તો અવાય. ' ગાંધીનગરમાં કુમુદભાઈની  દીકરી છે હોશિયાર ને તેઓ કચ્છમાંથી જ જાણીતાં કુટુંબમાંથી છોકરો શોધવા માંગે છે '- પ્રક્રિયા શરુ.માહિતી અને મુલાકાત.પણ. 

         રંજનાની નોકરી એ.જી.ઓફિસ અમદાવાદની..સ્ટાફ સિલેક્શનની સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાથી મળેલી પ્રતિષ્ઠિત નોકરી.તેની તો કચ્છમાં શાખા જ નહિ. ને મારી ગ્રાંટેબલ શાળામાં.સીધી બદલી થાય નહિ. પણ બંનેના પિતા ખુબ શ્રદ્ધાળુ 'ચોક્કસ કૈંક રસ્તો નીકળશે જ.'-ની ઇષ્ટદેવ પર શ્રદ્ધા રાખીને થયું પાક્કું. 14 જાન્યુઆરી 1983.'સ્મરણ પથે જો તું આવે તો એક ને એક એક થાય. સગપણ ,સામોરતાં, વગેરે વ્યવહાર શૃંખલાની  સાથે બંને ઘરના દ્વારે ટપાલીની અવરજવર વધી ગઈ. સોનેરી સપનાઓમાં અવનવી  આકંક્ષાઓના આકાર ઘડાતા રહ્યા. અભિવ્યક્તિઓના ઉછાળા તો સાત સમંદર પર જઈ પહોંચ્યા .

          અને તારીખ 28મી મે 1983 ના શુભદિવસે ભુજ ખાતે અમે અગ્નિ સાક્ષીએ સપ્તપદીના પગલે જોડાયાં નવજીવન પ્રારંભ.લગ્ન એટલે પરસ્પરની સાંકળ જોડીને વિકસવાનો માર્ગ.ગુણોનો સ્વીકાર અને અવગુણોની વિદાય..પરસ્પર પ્રાપ્તિ અને પૂરકના સમીકરણથી પૂર્ણ થવાની ગતિ એટલે જ જીવન..એ વખતે તો નાની દોટ આબુ સુધી જ રહી.  માસ્તર સાહેબ તો વેકેશનમાં જ મહાલે.’.10 મી મે એ તો શાળા ખુલે છે આજે સાતમી મે છે વળો પાછા.’

. આઠમી મે સવારે સાત વાગ્યે ઘરની ડેલી ખોલી .પિતાશ્રીનો અવાજ સાંભળ્યો ," આબુ આવ્યું." - આ એમના છેલ્લા શબ્દો હતા .જાણે અમારી જ રાહ જોતા હોય તેમ 'હરિ ૐ  તત્સત' બોલી  એમણે સદાને માટે આંખ મીંચી લીધી.

            ન કલ્પી શકાય તેવી અણધારેલી ઘટના .અસહ્ય આઘાત  કુદરતથી પણ કદાચ ક્યારેક આનંદનો અતિરેક નહિ જોઈ શકાતો હોય પરિવારના સહુ તો હજુ શુભપ્રસંગને વાગોળતાં જ હતાં ને કુદરતે કુટુંબ મોભીને છીનવીને પોતાની ક્ષમતા બતાવી દીધી જેણે હજુ ઘરના બધા ખૂણા પણ જોયા નહોતા તે રંજનાની સ્થિતિની કલ્પના જ કરી  શકતી નહોતી. .સ્વાભાવિક છે કે સૌથી વધુ આઘાત માતુશ્રીને હોય.શારદામાસી (એમના નાના બહેન ) ની હાજરી તેમને અને અમને શોકમાંથી બહાર લાવતી હતી.

          પણ માતુશ્રી મોટીબેન તો પિતાશ્રીની ગેરહાજરી માની જ નહોતાં શકાતી.પરિવાર સભ્યોને પૂછતાં કે 'તમારા બાપને ગરમ રોટલી આપી ?' અમે સહુ પરસ્પર સામે જોઈ બેસી રહેતાં. પણ હકીકતમાં તો સાચ્ચે જ તેઓ પિતાશ્રી ( ભાઈ ) ની હાજરી અનુભવતાં હતાં કે શું ?  કે પિતાશ્રી સાથે સંવાદ કરતાં હશે ? 15 મી જૂન એટલે કે પુરા સાતમાં જ દિવસે તેમણે સ્વર્ગપ્રયાણ કર્યું. સાત જ દિવસમાં અમે સહુ સાવ છત વગરના થઇ ગયાં.અમારા સહુ માટે માથું મુકવા શારદામાંસી હતાં ને બંને બહેનોનો નાતો તો જુઓ. પિતાશ્રીની વિદાય માટે આશ્વાસન આપવા આવેલ નાની બહેનની હાજરીમાં મોટીબેનએ-માતુશ્રીએ વિદાય લીધી! 

            એક સાથે બે આઘાત સહન કરવાની અમારી શક્તિની પ્રભુએ  ખરી કંસોર્ટી કરી લીધી. ખાલીપાનો અનુભવ અને પરિવારને જોડતી કડીનો જોડતા બે ય  મેરુદંડની  અચાનક એકસાથે વિદાયે અમને બધાંને ઓચિંતાં મોટાં કરી દીધાં .

        ઈશ્વરે આંખને પરસ્પર બે વિરોધી કામ સોંપ્યાં છે. ખુશીના હર્ષ ના આંસુથી અમી વર્ષા પણ  કરી શકે અને એ જ આંખ કરુણાના ધોધ પણ વહાવી શકે.અમારી સહુની આંખે થોડાક જ  દિવસોમાં આંસુના આ બે ય અવતાર ધારણ કરી લીધા.

          ' જન્મે તેનું મૃત્યુ ' -'જવાનું તો દરેકે છે'- 'દુઃખનું મારણ સમય '- સ્વજનોના સાંત્વનો વચ્ચે સમયદેવતા પોતાની ઘડિયાળ ચલાવતા રહ્યા રંજનાના માતુશ્રી કુંજલતાબેન  અને પિતાશ્રી  કુમુદભાઈ તો સાવ હતપ્રભ જ હતાં-નિશબ્દ હતાં દીકરી સહીત સહુને 'હિમ્મત રાખવા 'નું કહીને ગયાં. ક્ષણો ,મિનિટ,કલાક દિવસ અને મહિનાઓ ...સહુ પોતાનાં રોજિંદાં જીવનમાં ગોઠવાતાં ગયાં. છેવટે અનેક પ્રશ્નાર્થો વચ્ચે અમે રહ્યાં .

યાત્રા -8 મધદરીયે -- મઝધારે

 

યાત્રા -8       મધદરીયે -- મઝધારે

           વર્તમાનપત્ર જ આશરો.વિજ્ઞાપન જોવાનીને અરજી કરવાની .પણ એક સોનેરી દિવસ ઉગ્યો.માંડવીની  પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થા શેઠ ખીમજી રામદાસ કન્યા વિદ્યાલયની વિજ્ઞાપન ! અરજી કરી .ઇન્ટરવ્યૂ . 90 વર્ષના અનુભવી ટ્રસ્ટ્રીશ્રી રણછોડદાસભાઈએ અનેક અઘરા સવાલ પૂછીને ચકાસી લીધો. ' અમારી દીકરીઓ તમને ભણાવવા સોંપવી છે.'- થોડા દિવસે ટપાલમાં નિમણુંક આદેશ ! ઈશ્વર શબ્દનો પ્રયાય ચમત્કાર રૂપે આવે.13-07-1977. ફરી ઉ.મા .શાળામાં શિક્ષક 1951 માં સ્થાયેલી સંસ્થાનું સ્થાન રાજ્યની ઉત્તમ શાળાઓમાં હતું આ વર્ષથી અહીં કુમારો પણ જોડાયા. મકાન અને સંસાધનથી વિકસિત સંસ્થાનું સમગ્ર પર્યાવરણ જ પ્રેરક બનતું. લાંબી દૃષ્ટિ અને વ્યક્તિ ઓળખની સૂઝવાળા આચાર્ય શ્રી પ્રભાબહેનએ ખુબ નવા વિષય આપ્યા .વિશાળ પુસ્તકાલય અને સહ અભ્યાસિક પ્રવૃત્તિ માટે મોકળા મેદાનને લીધે સ્વયં પણ શિક્ષણ અને અભ્યાસિક રીતે સહજ વિકસિત થતો ગયો.

           હજુ છએક મહિના ગયા ને રોજગાર કચેરીના માધ્યમથી સરકારી માધ્યમિક શાળાનો હુકમ ભુજ માટે મળ્યો.ખુબ દ્વિધા ઉભી થઇ .ઘર માંડવી.અપ ડાઉન થાય નહિ.છતાં સરકારીની લાલચમાં રાજીનામુ આપીને ગયો હાજર થવા.પણ કુદરતનો હેતુ મને માંડવી જ રાખવાનો હતો.નિયમપાલનની ક્ષતિની રજૂઆત માંડવીની સંસ્થાએ કરી.ફરી સ્વઘરે -સ્વંશાળાએ .પછી તો સમજાયું અને અનુભવ્યું પણ કે મારા વિકાસ માટે વાતાવરણ પણ આજ અનુકૂળ હતું.

           આકાશવાણી માટે લખવાની ટેવ તો કોલેજકાળથી હતી .નવા વિષયો પર સામાજિક નાટકો લખાતાં રહ્યાં .બાળકોના ચારિત્ર્ય ઘડતર પર લખવાનું વિશેષ ગમે એટલે બાળનાટકો ને બાળવાર્તાઓની સાથે માહિતીપ્રદ વાર્તાલાપો પણ લખાતા ગયા. જ્ઞાતિ સામાયિક બરછીમાં 'સાહિત્ય ક્ષેત્રે નાગરો' લેખમાળા થોડા હપ્તામાં ચાલી.તેને લીધે ખુબ વાંચન થયું.' બાળ નગરી' નાટ્ય સંગ્રહ સુમન પ્રકાશન એ બહાર પડ્યો.'મમ્મી બનું મજાનો'  ( બાળ વાર્તા સંગ્રહ ) પ્રકાશિત થયો.યુવક મહોત્સવોમાં અનેક સ્પધૉમાં હરીફ તો ક્યારેક મેનેજર તો ક્યારેક નિર્ણાયકની ભૂમિકામાં જતાં કલાકાર મિત્રો સાથે નાતો રહ્યો.વાંચન લેખન વિકસતું રહ્યું.શાળામાં નવા પ્રયોગ અને સંશોધનને થોડો અવકાશ હતો.એટલે 'જોડણી સુધાર ',નકશા પૂર્તિ ',સ્વાધ્યાય પદ્ધતિ ' જેવા પ્રકલ્પ થયા.શૈક્ષણિક લેખો પણ લખાતા ગયા.  દરમિયાન જયભિખ્ખુ સ્મારક નિબંધ સ્પર્ધામાં 'ગુજરાતની અસ્મિતા ' નિબંધ ઉચ્ચ ગુણવતા પ્રાપ્ત ઠર્યો .રાજ્ય સરકારની કુટુંબ કલ્યાણ વાર્તા સ્પર્ધામાં પ્રથમ ક્રમાંક ને રાજ્યકક્ષા શિક્ષક નિબંધ સ્પર્ધામાં દ્વિતીય ક્રમાંક પ્રાપ્ત થયો.

             એક દિવસ અચાનક વર્તમાનપત્રમાં ધ્યાન ગયું.કેન્દ્ર સરકારના માનવ સંસાધન વિભાગ દ્વારા 'નવ શિક્ષિતો માટે ' પુસ્તિકા લખવાની સ્પર્ધા ગોઠવાઈ હતી.સમાજને ઉદ્દેશીને લખવાની ટેવને લીધે પડકાર ઉપાડ્યો.'દુઃખનું ઓસડ ' પુસ્તક મૂક્યું.પસંદ ન થયું,પણ ગુજરાત વિદ્યાપીઠે તે પ્રકાશિત કરવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી.અને પ્રકાશિત થયું.કરોળિયો પ્રયત્ન ન છોડે તેમ બીજે વર્ષે ;ભૂલ્યા ત્યાંથી ગણીએ' એ જ સ્પર્ધામાં મૂક્યું અને પુસ્તકે  રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર  પ્રાપ્ત કર્યો.દિલ્હીના કોઈ પ્રકાશકે વધુ નકલો છાપવાની લાલચમાં રોયલ્ટીનો એકાદ હજાર રૂપિયાનો એડવાન્સ ચેક મોકલ્યો .પછી તો ખબર પડી કે  એની દુકાનનું  પાટિયું નહોતું ! ફરી ગુજરાત વિદ્યાપીઠ વહારે આવ્યું ને પુરસ્કૃત પુસ્તક છપાયું.પ્રસ્તાવના આદરણીય યશવંતભાઈ શુક્લ એ લખી આપેલી.

                  સ્વાવલંબી અને સતત સક્રિય રહેવાવાળા પિતાશ્રી સમય સદુપયોગ અને પ્રવૃત્તિના ભાગ રૂપે પણ ક્રિયાશીલ રહેતા.પણ એમના પૂર્વ સંઘર્ષ અને પરિશ્રમે એમને થોડા વહેલા થકવ્યા.લાંબી સારવારની બીમારી વચ્ચે સપડાયા.અત્યાર સુધી મોટા પરિવારની સેવા કરતા કરતા માતુશ્રી પણ હવે થાક્યાં  બંનેની તબીબી સારવાર ચાલતી રહી.દૂર -નજીકના ગ્રામ્ય વિસ્તાર માં રહેતા મોટાભાઈઓ સતત સાથે રહેતા.

       જીવનના પ્રવાહમાં કશુંક નવું-અવનવું  બનવાના સંકેત આવી રહ્યા હતા…….?????

અન્ય લેખો વાંચવા માટે

 બ્લોગ પર ક્લિક કરો   mankaddinesh.blogspot.com

Dinesh Mankad 9427960979

આપણું ઓન ઓફ –પરીક્ષા દિનેશ માંકડ

 

                                    આપણું ઓન ઓફ –પરીક્ષા                                       દિનેશ માંકડ

       સત્ય ઘટના -સંગીત શિક્ષક એ વિદ્યાર્થીઓ સૂચના આપી,"આવતી કાલે તમારી થિયરી ની પરીક્ષા છે.મેં તૈયાર કરાવેલી નોટ પરીક્ષામાં  સાથે જ રાખજો ;ને જવાબ એમાંથી શોધીને  લખજો નિરીક્ષક મારા મિત્ર જ છે." સામે બેઠેલા નવ વર્ષ ના પાર્થે સવાલ કર્યો," સાહેબ તો એને પરીક્ષા કેમ કહેવાય ? " શિક્ષકનો પ્રત્યુત્તર -" બેસ છાનો માનો .તારે ન લાવવી તો ન લાવજે ." જાહેર છે કે પાર્થ બેય રીતે અવ્વલ થયો.- નકલ વગર પરીક્ષા આપી સૌથી વધુ ગુણ મેળવીને અને નીતિમત્તા માં સાહેબ થી આગળ નીકળી ગયો!

         શામાટે ઓનલાઇન પરીક્ષા ?- યુગ બદલાયો છે. બધું બદલાતું જાય છે. શિક્ષણ પદ્ધતિ અને પરીક્ષા પદ્ધતિ પણ બદલાય તે સ્વાભાવિક છે. અને બદલાવું પણ જોઈએ. પણ વિશેષ કરીને એક સવાલ પરીક્ષા ના ઓનલાઇન થવા વિષે છે. કેમ ઓનલાઇન પરીક્ષા ? સરળતા ,ઝડપી પરિણામ ,પરિણામ ની વિશ્વસનીયતા વધારે. ડિજિટલ ઇન્ડિયા ની સંકલ્પના ,ચોકસાઈ  વગેરે પરીક્ષા ઓનલાઇન લેવાના મજબૂત અને હકારાત્મક તો કારણો છે જ પણ એક યક્ષ પ્રશ્ન એ છે કે શું ઓનલાઇન પરીક્ષા એ સાચા અર્થ માં પરીક્ષા ગણાય ખરી ??

       સામાન્ય અર્થ અનુસાર 'ચોક્કસ હેતુ માટે અને પર્યાપ્ત જ્ઞાન પ્રાપ્તિ ની ચકાસણી એટલે પરીક્ષા' સીધો સવાલ 'શું ઓનલાઇન પરીક્ષા; પરીક્ષાના મૂળભૂત હેતુ ને ન્યાય આપે છે ખરી ? મૉટેભાગે  ઓનલાઇન પરીક્ષામાં  બહુ વિકલ્પ કે લઘુ ઉત્તર કસોટી નું પ્રાધાન્ય હોવા નું. શું આટલા થી જ્ઞાન ચકાસણી પૂર્ણ રીતે થશે ખરી ? MCQ  ની મર્યાદાઓ ની ચર્ચા  અનેક રીતે થઇ છે -થતી રહે છે .આ મંચ પર પણ તેની  વિસ્તુત વાતો થઇ છે  અને જો પાયાનો હેતુ ન સચવાય તો તે શું સ્વીકારવા -અપનાવવા યોગ્ય કહેવાય ખરી  ? બહુ વિકલ્પ કે લઘુ ઉત્તર કસોટી ક્યારેય મૌલિકતા  ને અભિવ્યક્ત કરતી નથી.અને પૂર્ણ ગણા ચકાસણી તો મૌલિકતા માં જ છે.તે રીતે જોતા તો ઓનલાઇન પરીક્ષાથી તેજસ્વી તારલા નહીં પણ ગોખણિયા ગાભાલાલ  જ હાથ લાગે !

           લાગે છે શાળા ,બોર્ડ કે પરીક્ષા આયોજકો માટે પરીક્ષા માં પ્રશ્નપત્ર ની ગુણવત્તા કરતા આયોજન ની કસોટી નું પ્રાધાન્ય વધતું જાય છે -પરીક્ષાનું માળખું ,વગેરે સમસ્યા કરતા કેવી રીતે પરીક્ષા લેવી તે મુખ્ય વિષય બની ગયો છે. ઓન લાઈન પરીક્ષા  નૂતન ભારત ની દેન છે -આવકાર્ય પણ છે ,પણ એ પરીક્ષા પદ્ધતિ નો શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ કે પૂર્ણતા તો નથી જ.પરીક્ષા ચોરી ,પેપર ફૂટવા ના ભયે જો  ઓનલાઈન પરીક્ષા વિચારાય તો ,તે યોગ્ય ઉકેલ નથી જ.આવતી કાલે 'હેકર્સ' ના ભાવ વધશે અને બીજા અનેક રસ્તા શોધશે જે એ પરીક્ષાને પણ ફિયાસ્કો બનાવશે.ભગવાને

        સૌને વરદાન આપતા હતા -માણસ ઉપર  બેસી ન શકે  એટલે ઊંટે ખૂંધ માગી.માણસે એવું કાઠું બનાવ્યું કે એક ને બદલે બે માણસ ઉપર બેઠા .એક ખૂંધની આગળ ને બીજો પાછળ !! ઈશ્વર ની અમુલખ ભેટ એવો માણસ દિન  પ્રતિદિન એટલી હદે મૂલ્યહીન થતો જાય છે કે ઘડીભર તો ભગવાન પણ વિચારતો થઇ જાય -;હરિના લોચનોયા મેં ભીના દીઠાં ' એમ કવિ ગાઇ ઉઠે છે.

         શિક્ષણ અને સ્પર્ધામાં પરીક્ષા અનિવાર્ય છે. પરીક્ષા જ ક્રમાંક ,ગુણવત્તા નક્કી કરી આપે  છે. પરીક્ષા નો કોઈ દેખીતો વિકલ્પ પણ નથી.-આ બધાં સત્ય છે.તો બીજી તરફ  સરળતા થી ,હક્ક અને લાયકાત વગર મેળવી લેવાની માનવીય વૃત્તિ વધતી જાય છે. બીજી તરફ ટેક્નોલોજી એ સાથ આપ્યો છે .એટલે હવે પરીક્ષા પરીક્ષા રહેતી જ નથી.-મોટી વિડંબના છે .દરેક  ક્ષેત્ર માં ઉચ્ચતા -ગુણવત્ત્તા ને જ પ્રાધાન્ય હોવું જ જોઈએ.પણ  મોટા સમૂહ (Mass )  ને એના કરતા પોતાના સ્વાર્થ ને જ પ્રાધાન્ય છે.લાંબા ગાળે કેટલું મોટું નુકસાન હોય છે તેનો વિચાર સમૂહ ને હોતો જ નથી . પરીક્ષા ની આગલી રાતે દીકરા ને પેપર મળી જાય માટે દોડતા પિતાને માટે કયો શબ્દ વાપરી શકાય તે કહી શકાતું નથી- તે પુત્ર આવતીકાલ સિદ્ધાંત હીન  પુત્ર પાકે તો નવાઈ શી ? -" પરીક્ષામાં નકલ કરી ને એનેસ્થેશિયા ના માપ લખી પાસ થયેલા  દાક્તરે . ઓપરેશન ટેબલ પર પોતાની સુતેલી માતા ને આપવાનો સાચો ડોઝ ખબર ન હોય તો ?? "પરીક્ષા તો પરીક્ષા જ હોય .નિષ્ફળતા તો એક એવી સિદ્ધિ છે જે વ્યક્તિને પોતાની સમયસર ઓળખ કરાવે છે.

           વર્તમાન સમય માં સમાજ નો અભિગમ વિજ્ઞાન -ગણિત તરફ વધતો જાય છે ,અને બહુ મોટો સમુદાય તેને કારકિર્દી સાથે જોડે છે.તબીબી વિજ્ઞાન,ઇજનેરી વિદ્યા અને વાણિજ્ય  એજ બહુધા શિક્ષણ ક્ષેત્રના પસંદગીના અંગ રહે છે ને આ ક્ષેત્ર ને ઓનલાઇન પરીક્ષા સાથે વધુ ફાવટ આવશે તેવું સમજી લેવા માં આવે છે .પણ આ ક્ષેત્રોમાં પણ જ્યાં મૌલિક વિચાર ,સંશોધન ને લાગે વળગે ત્યાં સુધી તો ઓનલાઈન પરીક્ષા ઉપયોગી નથી જ .ભાષાના વિષયો માટે તો ઓનલાઇન પરીક્ષા બિલકુલ બિનઉપયોગી છે -સંસ્કૃત નાટક ના કવિ માં ભારવી કે ભવભૂતિ નો વિકલ્પ વિચારતા વિદ્યાર્થી માથું જ ખંજવાળતા રહે.કલાપીનો કેકારવ કે કલરવ માટે કાન ખંજવાળવા માં પડી જાય !

       શરદ ના તબીબીના  છેલા વર્ષ ના વાયવા -( સમીક્ષા કસોટી )  હતા .ખડ માં પ્રવેશ્યો.સમીક્ષકો તે વખતે ચા પી રહયા હતા .તેમાના એક સમીક્ષકે શરદ ને સંબોધીને પૂછ્યું," બોલ લોહી ની ચા ના કોઈ ગ્રુપ ખરા ? " વિચિત્ર સવાલ થી શરદ અવાક થયો .બીજા  સમીક્ષક નો સવાલ ,"અહીં વાયવા માટે આવો છો કે મૂંગા રહેવા ? " ત્રીજા  સમીક્ષકે કહ્યું, " હવે  સવાલ રહેવા દો.આના જેવા આવશે તો સાંજ ની બસ ચુકાશે ને ઘેર મોડા પહોંચાશે " -દિવસ -રાત ના ઉજાગરા કરી ,ખુબ જ તૈયારી કરી આવેલા  શરદ ના વાયવા પુરા !

         સમીક્ષા  વિદ્યાર્થીનું મૂલ્યાંકન કરવા નું ઉત્તમ માધ્યમ છે કારણ કે તે આંખની સામે છે સમ ઇક્ષા છે. એમાંય જયારે પરીક્ષા ઓનલાઇન યોજાય ત્યારે તો સર્વગ્રાહી મૂલ્યાંકન માટે સમીક્ષા અનિવાર્ય બની જાય છે.અલબત્ત ઓન લાઈન  પરીક્ષાની જેમ સમીક્ષાની પણ ઘણી મર્યાદા ઓ છેજ પણ છતાં સમીક્ષા આવશ્યક તો છે જ. સમીક્ષા ની કેટલીક વિશેષતા ઓ ધ્યાન ખેંચે તેવી છે.ખાસ તો સમીક્ષામાં મુક્ત આકાશ મળે. વિચારોની અભિવ્યક્તિ ની પુરી તક મળે.મૌલિકતા ખીલે..વળી સમીક્ષાને કારણે જે તે વિષય નો અભ્યાસ પણ વિસ્તુત રીતે કરવા ની ટેવ પડે. જ્ઞાન નું ઊંડાણ  વધે.જીજ્ઞાશા વધે.માર્યાદિત પુસ્તકો થી બહાર જય ને સંદર્ભ ગ્રંથો તરફ નજર જાય .અને તેમાંથી વિષય નિપુણતા વધે.-રુચિ વધે. સંશોધન ના નવા દ્વાર ખુલે.કલા ક્ષેત્ર હોય તો નવા પ્રદાન મળે.

        સમીક્ષા એક સાથે અનેક વિધ મૂલ્યાંકન કરી આપે છે. મૂળ વિષયક જ્ઞાન ની સાથે,લેખન કે વાચિક ક્ષમતા ,શૈલી ,પણ બતાવી દે છે.આત્મ વિશ્વાસ ,સમય પાલન ,કાર્ય નિષ્ઠા,ધીરજ  જેવા ગુણો ની કસોટી સમીક્ષા વડે સહજ પણે થઇ જાય છે.આમ જોવા જઈએ તો શિક્ષણ ની સાચી ભૂખ તો સમીક્ષા જ સંતોષી શકે .એટલે સમીક્ષા તો ઓફલાઈન જ થાય .

        અલબત્ત અગાઉ કહ્યું તેમ ઓફલાઈન સમીક્ષા ને ખુબ મોટી મર્યાદા ઓ પણ છે. વ્યક્તિ લક્ષી માનવીય મર્યાદાઓ અને દુર્ગુણો ની સમીક્ષા પર સીધી અસર પડે છે. કેટલીય વાર સમીક્ષક ,વિદ્યાર્થી કરતા વિષય પરત્વે કાચા પુરવાર થાય.આજના વીજાણુ યુગ માં પળે પળે વિશ્વ બદલાય છે.આવતી ક્ષણે પ્રત્યેક ક્ષેત્ર નવા આવિષ્કાર સાથે નું હશે .ત્યારે થોડોક પણ અજાગૃત સમીક્ષક વિદ્યાર્થીને મોટો અન્યાય કરી બેસે. ગુરુ કરતા ચેલા સવાયા નહિ પણ સાતગણા થયા છે. ખુબ મોટો પડકાર છે..થોડા સમય પહેલા ગુજરાતના એક જિલ્લા માં પ્રાથમિક શિક્ષકની ભરતી ની રૂબરૂ મુલાકાત ચાલતી હતી.ઉમેદવાર પોતાની મોટી મોટી લાયકાતો અને સિદ્ધિઓ નું વર્ણન કરી ગયો.શિક્ષણ સમિતિમાં વર્ષોથી ચીટકી બેઠેલા અંગુઠા છાપ પ્રમુખે સવાલ કર્યો ,'એ બધું તો ઠીક છે.મેટ્રિક ભણ્યા કે નહીં ?' સમીક્ષા માં વ્યક્તિ પૂર્વગ્રહો નડવા ની પુરી શક્યતા ઓ રહેલી છે જ.' હું તને પરીક્ષા માં જોઈ  લઈશ .' આવી શિક્ષક ધમકીઓ શાળા કોલેજ માં અવારનવાર સંભળાઈ જાય છે.ઘણી વાર પક્ષપાત અને મતભેદ ની સીધી  અસર  સમીક્ષા પર પડે જ.  સમીક્ષાના પરિણામો વિલંબ માં જ આવે છે. એ પણ આજના ઝડપી યુગ માં મર્યાદા તો ગણાય .

         સંકલન એ જ સારો વિકલ્પ .ભલે પરીક્ષા ઓનલાઇન અને સમીક્ષા ઓફલાઈન થાય .પણ મુખ્ય વાત સારા અને યોગ્ય મૂલ્યાંકન નો છે. બંને ને પોતાની વિશેષતા પણ અને મર્યાદાઓ પણ છે જ.એટલે યોગ્ય સ્થળે યોગ્ય રીતે પરીક્ષા-સમીક્ષા મુકાય તે જ શ્રેષ્ઠ .

        પણ અતિ આવશ્યક વાત મૂલ્યાંકન ના મૂલ્યાંકન ની છે.સાચું મુકયાંકન જો પ્રામાણિક ન હોય તો તે ઓનલાઇન હોય કે ઓફલાઈન હોય,એ મૂલ્યાંકન છે જ નહિ !મૂલ્યાંકન ની પદ્ધતિ કરતાં મૂલ્યાંકન ની નૈતિકતા નું મૂલ્ય વિશેષ છે,જે આજ ના નજીક ના સ્વાર્થવાળો સમાજ નથી સમજતો અને પરીક્ષા ના આયોજકો માટે અનેકવિધ સમસ્યાઓ ઉભી થતી જાય છે.યોગ્ય ,ન્યાય પૂર્ણ અને તટસ્થ પરીક્ષા માટેના ગમે તેટલા પ્રયાસો થાય પણ ટૂંકું જોનારા લાલચુ લોકોની મનોવૃત્તિ ન બદલાય ત્યાં સુધી આ પડકાર રહેવાનો જ.

       ભાષા,વિજ્ઞાન ,ગણિત કે અન્ય વિષય ના અભ્યાસક્રમો માં સમયાનુસાર બદલાવ થતો રહે છે પણ એક સમૂળગો વિષય જ ખૂટે છે તે તરફ તો  ગંભીરતા થી કોઈ જોતું  નથી.અને તે વિષય એટલે માણસ ને ચારિત્ર્યવાન બનાવવા નો 'મૂલ્ય શિક્ષણ ' નો. વિષય ,જેની અલગ વિષય ની જ આવશ્યકતા  છે .કમનસીબે અન્ય વિષયોમાં પણ ચારિત્ર્ય વિષયક વાતો નહિવત જ છે .પ્રાયોજિત કે સૈદ્ધાંતિક કસોટી ની કલ્પના જ કરવાની રહે.કદાચ સમાજની મોટી મોટી સમસ્યાઓનું કારણ શાળા માં ન અપાતું ચારિત્ર્ય  શિક્ષણ જ છે.વિષયોચિત વાત કરીએ તો નિરીક્ષક વગર ના પરીક્ષા  ખડ  નો પ્રયોગ કે પરસ્પર મૂલ્યાંકન થી શરૂઆત કરી શકાય .

        વિદ્યાર્થી (માણસ ) જયારે ઓનલાઇન-ઓફલાઈન એક સરખો હશે ત્યારેજ સાચી પરીક્ષા-સમીક્ષા થશે.શિક્ષણ નો પાયાનો મૂળભૂત હેતુ સિદ્ધ થશે. 

જીવનનું બીજું નામ જીજીવિષા

 

                                             જીવનનું બીજું નામ જીજીવિષા                               દિનેશ લ. માંકડ ( 9427960979)

                થોડા દિવસ પહેલાં વસંતભાઈનો ફોન આવ્યો," સરલાબેન વિદાય લઇ ગયાં " સમાચાર સાંભળી મન વિહ્વળ થયું.-સરલાબેન સ્વભાવે પણ સરળ.પતિ જીગ્નેશભાઈની સરકારી નોકરી સરલાબેન.પુત્ર અને પુત્રીના શિક્ષણ અને સંભાળમાં વ્યસ્ત રહે.કોણ જાણે કેમ .એક દિવસ સરલાબેનને બેચેની અને વિચિત્ર લક્ષણો દેખાયાં.જાગૃત જીગ્નેશભાઈએ ખુબ ઝડપી નિદાન કરાવ્યાં બીજો અભિપ્રાય.ત્રીજો અભિપ્રાય નવથી વધારે ડોક્ટરનો એક જ મત.પ્રથમ હરોળના ડોક્ટરે જીગ્નેશ સાથે નિખાલસ વાત કરી. " એમના કેન્સરનો કોઈ ઈલાજ છે જ નહિ.સારવાર નહિ કરવો તો બે વર્ષ જીવશે.પૂરક સારવાર કરાવશો તો ત્રણ વર્ષ અને પ્રતિષ્ઠિત સંશોધન કેન્દ્ર માં સારવાર લો તો કદાચ વધુમાં વધુ પાંચેક તેમનું આયુષ્ય છે.પણ જો તેમને ખબર પડશે કે મને આ પ્રકારનું કેન્સર છે તો સરલાબેન છ માસથી વધારે નહિ જીવી શકે." દ્વિધા સાથે નીકળેલા જીગ્નેશભાઈ પહોંચ્યા સીધા મિત્ર પાસે.હકીકત જણાવી ને બે ય સંકલ્પ કર્યો.કોઈને ય જાણ ન જ કરવી. સરલાબેનને પણ નહિ.પુરા પ્રયત્ન અથાગ રીતે ચાલુ જ રાખવા રાજ્યની અને રાજ્ય બહારની ખ્યાતનામ મોટી હોસ્પિટલ્સ,નિષ્ણાત અનુભવી ડોક્ટર્સ, સંશોધન કેન્દ્ર .દ્વારા સારવાર ચાલુ થઇ.

              સમયનું ચક્ર ચાલતું રહ્યું.પૂરક દવાઓની ક્યાંક કોઈક સકારાત્મક અસરો દેખાય પણ ખરી. સ્નેહી શુભેચ્છકો વારંવાર ખબર પૂછે.જીગ્નેશ ઉવાચઃ," ખુબ સારું છે.-સુધારો છે-.હવે ખુબ સારું છે-.દવા લાગુ પડી છે  " વગેરે.એક ,બે ને પૂરા પાંચ વર્ષ .દરમિયાન પુત્ર અને પુત્રી પણ ઇજનેરીમાં સ્નાતક થઇ ગયાં. યમરાજા આવવામાં હિચકિચાટ અનુભવતા હતા.તેમને કાળમુખા કોરોનાનો આશરો લીધો.જોકે કોરોના તો સરલાબેનની ઢૂંકડે ન પહોંચી શક્યો પણ તેમની સારવાર માટેના વિઘ્નોએ જીગ્નેશ સામે પડકાર મુક્યો.તો ય બીજા પાક્કા છ માસ સરલાબેનનો દિપક પ્રગટેલો જ રહ્યો.

           વાત 1975 આસપાસની છે.શુશીલભાઈને ગળાનું કેન્સર હતું.અમદાવાદથી આશરે પાંચસો કી.મી ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં. રહે.એ વખતે કેન્સર માટેના  સંશોધન અને દવાખાના પણ ઓછા.શુશીલભાઈ શરૂમાં દર પંદર દિવસે ,પછી મહિને ને પછી ત્રણ મહિને ચુક્યા વગર અમદાવાદ આવે .રેડિયોથેરપી ,શોક  વગેરે  સારવાર ચાલુ.. સ્વાસ્થ્ય એટલું મજબૂત રાખે કે ત્યાંની સ્થાનિક કેન્સર સેવા સંસ્થા 'કેન્સર મટી શકે છે.' ના લોક પ્રચાર માટે તેમને 'રોલ મોડેલ' તરીકે લઇ જતા! પાક્કા પંદર વર્ષ જીવ્યા.

            લેખક મોહમ્મદ માંકડના સ્વમુખે સાંભળેલો કિસ્સો છે. " મિત્ર અને ટૂંકી વાર્તાના સર્જક ડો.જયંત ખત્રીને કેન્સર છે તેવા સમાચાર મળ્યા એટલે ‘હું દોડ્યો,તેમના વતન માંડવી કચ્છ તરફ .મનમાં હતું કે તેની સામે જતાં પગ ઉપડશે કે નહિ ? વાત કેમ શરુ કરીશ ? આશ્વાસન ક્યાં શબ્દોમાં આપીશ ? .ગભરાતે પગલે તેમના દરવાજે ટકોરો માર્યો.જાતે દરવાજો ખોલવા આવ્યા!  મને જોઈ ,આશ્ચર્યચકિત થઇને ભેટ્યા.પછી તો સાવ સાદા ટોળટપ્પાંની વાતો.મેં વાતવાતમાં થોડી રોગની ગંભીરતાને પરેજી-સારવારની પૂછપરછ કરી -તો હળવો ઉત્તર ,' એ તો  છીએ ત્યાં સુધી જીવી લઈશું.'- ફરી ટોળટપ્પા ."

          રાજકોટના એક નિવૃત્ત સનિષ્ઠ અને સહુના માનીતાં અધ્યાપિકા પણ મહાવ્યાધિ સાથે લડતાં લડતાં પુરા પંદર વર્ષ જીવીને કહેતાં ગયાં કે  ‘મારી  શાળાના પ્રાંગણમાં જ મારાં અસ્થિ પર એક ગુલમહોર રોપજો. હું દરરોજ તેમાં ફૂલ રૂપે સુવાસિત થતી રહીશ.’

             અંગ્રેજી પુસ્તક Death be not Proud નો ગુજરાતીમાં 'મર્યુજય ' નામથી ભાવાર્થ થયો છે.જ્હોન ગંથર તેના 17 વર્ષના પુત્રની મગજના ટ્યુમરની બીમારીની કથા આલેખે છે. જુનિયર જહોન, આખો પરિવાર અને શાળા જાણે જ છે તે ફક્ત દોઢ વર્ષ જીવશે .ઘેર જ શાળા - પ્રયોગશાળા બનાવીને એને 500 દિવસ જીવી બતાવ્યા.

            આ તો કેવળ સામે આવેલી ઘટનાઓ મૂકી છે. આપણી આસપાસ અનેક અનેક ગ્રસ્ત લોકો  રોગ સામે લડતાં લડતાં  જીવે છે  જયારે તંદુરસ્ત લોકો જીવન વેડફતા હોય ત્યારે  જીવનની અનિશ્ચિતતા ની વચ્ચે જીવતા ઓને વંદન કરવાનું મન થાય. માણસમાત્ર આળસ આવેશ ,ગ્રંથિઓ ,પૂર્વગ્રહો અને કેવળ મનોરંજન -મસ્તીમાંકલાકો,દિવસો ને વર્ષો વેડફે છે - વ્યય કરે છે ,ત્યારે માત્ર ને માત્ર સમય  જેને મળ્યો છે તે ભરપૂર જીવે છે.અમરત્વ પામે છે આજ આપણી છે ,જીવી લો. ના જીવતા સહુની પાસે શીખવાનું એટલું કે " આજ ને તો જીવી લો ".અસ્તુ.

દિનેશ માંકડ ( 9427960979 )

અન્ય લેખ વાંચવામાટે

 બ્લોગ પર ક્લિક કરો : mankaddinesh.blogspot.com