‘સમત્વં ં’ યોગ ઉચ્ચતે # Yog

 

‘સમત્વં ં’ યોગ ઉચ્ચતે # Yog

યોગ એટલે જોડવું. શાની સાથે...? સ્વયં સાથે જોડવાની ઘટના એટલે યોગ અને

અંતિ મ ધ્યે ય તે પરમતત્ત્વ સાથે જોડાવાની ઘટના તે યોગ...

પુરૂષમાંથી પુરૂષોત્તમ બનવાની જીવનયોગની રીત બત ાવતો સાક્ષાત્ સ્વમુખેથી

ઉપદેશતો ગ્રંથ- યોગેશ્વર શ્રીકૃષ્ણએ કહેલો ગ્રંથ એટલે ભગવદ્ગીત ા.

અર્જુન તો શ્રેષ્ઠ ધનુર્ધ ર હતો, તે કદી હારે? તે કદી ડરે? કદી નહીં . અર્જુનને

આપણો પ્રતિનિધિ બનાવીને માનવ માર્ગ ના દૈનિ ક જીવનમાં આવતા ધર્મ -અધર્મ કે

ક્યા રેક બેધર્મ (!)માંથી નીકળવાની કથા ગીતાજીમાં છ.ે ‘વિષ ાદયોગ’થી ‘કરીષ્યે વચનં

તવ’ની ઘટના આપણા પ્રત્યે કના જીવનમાં ઊભી થાય જ છ.ે રત્ના કરરૂપ ગીતાજીએ

અનેક રત્નો તે માટ ે મૂક્યાં છ,ે તેમાંનંુ એક રત્ન એટલે ‘સમત્વં ’ યોગ ઉચ્યત ે.’

પરિ વાર એ સમાજનંુ પ્રથમ સોપાન છ.ે પરિ વાર સંતાનો, વડીલોના લોહીના

સંબંધોથી ગંૂથાયેલ માળો છ.ે તેમાં દરેક જણ પોતાનો ને બીજાનો વિ કાસ જરૂર

ઇચ્છે છ.ે પરંતુ ક્યાં ક અતિ રેક તો ક્યાં ક અલ્પત ા સમસ્યા ઊભી કરે છ.ે બાળકોની

માગણીઓ ખૂબ છ.ે જરૂરી તો ક્યા રેક બિનજરૂરી. તેને ‘ના’ પાડવી? કે સંતોષવી?

રોજનો સવાલ. બે ઘડી થોભો... વિ ચારો. ‘ના’ પાડી જ શકાય, કારણકે આપણી

અણગમતી ‘ના’માં તેનો વિ કાસ છ.ે બે પેઢીના વૈચારિ ક અંતર જ ે પહેલાં ‘મીટર’ના

એકમોમાં હતાં તે કિ લોમીટરમાં પરિણ મ્યાં છ.ે તે વખતનો સ્વયંવિ ચારનો સ્થિ ર યોગ

તે ‘સમત્વં યોગ ઉચ્યત ે.’

શાળા - આપણો વિ શાળ પરિ વાર છ.ે અહીંથી સમાજની આવતીકાલ નક્કી

કરવાની આપણી ભૂમિતિ શરૂ થાય છ.ે આપણાં વડા, આપણાં સહસાથીઓ, આપણા

વિ દ્યાર્ થીઓને તેના વાલીઓ... વિવિ ધ સ્વભાવ, વિવિ ધ રહેણીકરણી, વિવિ ધ વિ ચાર

અને વિવિ ધ સિદ્ધાંત ોમાં શાળાઓમાં સમસ્યા ના (ઢગ) ખડકલાં સર્જાતા હોય છ.ે

ક્યા રેક એમાં આપણે સ્વયં નિમિત્ત બનતા હોઈએ. અહીંનું ‘સમત્વં ’ એક ખરી

કસોટી છ.ે ‘બૉસ’ના ચમચા પણ નથી થવંુ ને ‘કામચોર’ પણ નથી થવંુ. સ્ટા ફના

ખુશામતિ યા મિત્રો થી પણ બચવું ને અતડાં પણ નથી રહેવું. અહીં જ મારા વિ કાસની

શરૂઆત થાય છ.ે આમ તો શાળા જ આપણને ‘શ્રેષ્ઠ માનવ’ બનવાની તક પૂરી

પાડ ે છ.ે કેમ અને કેવી રીતે ઝડપવી એ આપણાં પોતા પર નિર્ભ ર છ.ે

વિ દ્યાર્ થી - માટીનો એવો પિ ંડ જને ે આપણે શિ લ્પમાં પરિ વર્તિત કરવાનો છ.ે તેની

નકશી, આકારો અને રૂપમાં આપણે અરધા શિ લ્પકાર બની શકીએ. અહીં પણ

વર્ગખંડમાં અને ખંડ બહાર, અનેક પૂર્વગ્રહ, પક્ષપાત, તુલના જવે ા પરિબ ળો આપણા

મનોજગતમાં કોલાહલ કરતાં હોય છ.ે એક છાપ એનામાં ઊભી થાય છ ે - સાચી

કે ખોટી સરવાળે નુકસાન વધારે-ફાયદો ઓછો. અહીં પણ ફરી ‘સમત્વં ં યોગ’ જ

સથવારો બનશે. વિ દ્યાર્ થીઓના જીવન ઘડતરમાં શિ ક્ષકનું વર્ત ન આદર્શ -મૉડેલ હોય

છ.ે તેવા વખતે યાદ આવે એ ઋષિ ઓ - જણે ે આપણને જગં લી માનવમાંથી સંસ્કૃત

માણસ બનાવ્યા . કદાચ પૂર્વ જન્મનો ઋષિ , આ જન્મે શિ ક્ષક તો નહીં બનતો હોય?

વાલી, આપણો પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ અન્નદ ાતા કહેવાય. અપેક્ષાના ગંજ ભરીને

શાળા સાથે-શિ ક્ષકો સામે તાકી બેસે છ.ે ખોટ ંુ પણ નથી. એમાં આપણી ભૂમિ કા

ન્યા ય આપવાની છ.ે ને અંગત રીતે તેમાં અન્યા ય કરીએ તો આપણે ખૂબ મોટ ંુ

પાપ કરીએ છીએ.

વાલીના વડલાઓથી સમાજ બને. વર્ત માન સમયમાં સમાજના મોટાભાગના

ક્ષેત્રોમાં સમતુલા ખોરવાઈ દેખાય છ.ે નિમિત્ત , કારણ, પરિબ ળ ભિન્ન ભિન્ન હોઈ

શકે, પરંતુ તેમાં એક નાગરિ ક કે શિ ક્ષક તરીકેની ભૂમિ કા ક્યાં અને કેવી? બે ઘડી

તો કહેવાનું મન થાય કે જ્યાં સમાજમાં અસમતુલા દેખાય - ભ્રષ્ટ વેપારી, ભ્રષ્ટ

અધિ કારી કે ભ્રષ્ટ નેતા - ત્યાં કદાચ એ લોકોને એમના વિ દ્યાર્ થીકાળમાં યોગ્ય

શિ ક્ષક નહીં મળ્યો , તેથી તે આજ ે ભ્રષ્ટ થયો છ.ે ચર્ચા અને મંથન થાય તેવો વિ ચાર

છ,ે પણ ઘણે અંશે સત્ય છ.ે સ્વી કાર - અસ્વી કાર અંગત મત પર જઈ શકે. મારું

‘સમત્વં ’ મને વ્યથિત ઓછો કરશે. મારો વ્યવહાર ન્યા યપૂર્ણ કરાવશે અને એ મારા

સ્વવિ કાસનું એક આવશ્યક સોપાન હશે.

બ્રહ્માંડમાં અનેક પરિ વર્ત ન ક્ષણે ક્ષણે થતાં રહે છ.ે આપણે બ્રહ્માંડના બિંદુ સરીખા

અંશ છીએ. થતાં પરિ વર્ત નો આપણને ક્યાં ક ને ક્યાં ક સ્પર્શી જતાં હોય તેમાંના કેટલાંક

વિ ચલિત કરતાં હોય, કેટલાકને સરળ કરવાં આપણાં હાથમાં હોય - કેટલાંકને નહીં.

સમય એવી, શ્રેષ્ઠ અને ઉચ્ચ ભૂમિ કા છ,ે જ ે મનને - જીવનને સદા પ્રફુલ્લિત

અને સ્વસ્થ રાખે છ ે - જાણે માનવ અવતાર પૂર્ણ સફળ થયો. સમત્વં ં કેળવવાની

થોડી મથામણ, થોડો પ્રયત્ન ને થોડી સફળતા થાય તો સમજવું કે આપણે એક

ડગલું આગળ.... બોલો ક્યા રથી...?

આવા અન્ય લેખો વાંચવા માટે  પસ્તક- આચાર્ય સાહિત્ય રત્ન ' એવોર્ડ  પુરસ્કૃત - " # ક્લાસ રૂમ " માટે સંપર્ક  9427960979